Η προσευχή της μετανοίας

Του Ἀρχιμανδρίτου Θεόκλητου Λεγᾶτου

Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῷς.Πνεῦμα δὲ ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.

Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Ἡ περίοδος τῆς μεγάλης Τεσσαρακοστῆς εἶναι περίοδος πνευματικοῦ ἀγώνα καὶ περισυλλογῆς. Σκοπὸς ἡ σωστὴ προετοιμασία γιὰ τὰ μεγάλα γεγονότα τῶν Παθῶν καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, ποὺ θὰ γιορτάσουμε σὲ λίγο.

Ἡ προσευχὴ εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ μέσα τῆς ὁλοκληρωμένης ἐν Κυρίῳ προετοιμασίας. Αὐτὴ τὴν περίοδο ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία ἔχει πλῆθος προσευχῶν, ποὺ προσφέρει στὰ μέλη της. Μιὰ ἀπ᾿ αὐτὲς εἶναι καὶ ἡ προσευχὴ τοῦ Ἁγίου Ἐφραὶμ τοῦ Σύρου. «Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου....»...

Μικρὴ σὲ μέγεθος, ἀλλὰ γεμάτη πνευματικὴ δύναμη ἀγγίζει βαθειὰ τὴν ψυχὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ προκαλεῖ κατάνυξη καὶ συντριβή. Ἀπαγγέλλεται σὲ ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἐκτὸς Σαββάτου καὶ Κυριακῆς. Τὸ ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι ἡ προσευχὴ αὐτὴ συνοδεύεται ἀπὸ μεγάλες μετάνοιες ποὺ κάνουν οἱ Ἱερεῖς καὶ οἱ πιστοί.

Ἀπὸ τὴν μελέτη τοῦ περιεχομένου τῆς προσευχῆς παρατηροῦμε ὅτι ζητᾶμε ἀπὸ τὸ Θεὸ νὰ μᾶς φυλάττει ἀπὸ τέσσερα κακὰ πνεύματα καὶ νὰ μᾶς χαρίζει τέσσερα καλὰ πνεύματα, τὶς ἀρετές.

Τὰ τέσσερα κακὰ πνεύματα δὲν εἶναι ἄλλα, ἀπὸ τὰ πνεύματα τοῦ πονηροῦ ποὺ ἀσταμάτητα μᾶς πολεμοῦν καὶ θέλουν νὰ μᾶς ὑποτάξουν στὸ διάβολο καὶ τὴν ἁμαρτία. Ζητᾶμε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ μὴν ἐπιτρέψει τὴν ὑποδούλωσή μας σ᾿ αὐτά. Ἡ ὑποδούλωση αὐτὴ θὰ μᾶς φέρει στὴν αἰώνιο κόλαση. Γιατί ὅμως ὁ Ἅγιος Ἐφραὶμ ἀναφέρει μόνο τέσσερα; Ἡ ἐπιλογὴ δὲν ἔγινε χωρὶς λόγο. Θὰ τὸ δείξουμε στὴ συνέχεια.

Πνεῦμα ἀργίας: Δὲν ἀναφέρεται στὴ σωματικὴ ἀργία. Ὁ Ἅγιος ἔχει ὑπ᾿ ὄψη του μιὰ ἄλλη ἀργία ποὺ εἶναι βλαβερὴ καὶ καταστροφικὴ γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωή. Εἶναι ἡ μὴ ἐκτέλεση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε νὰ γίνει ἅγιος. Τὸ ὅτι δὲν φθάνουν πολλοὶ ἄνθρωποι στὴν ἁγιότητα, στὴ θέωση, αὐτὸ ὀφείλεται στὴν ὀκνηρία, τὴν ἀργία, ποὺ ὁδηγεῖ στὴν πνευματικὴ στασιμότητα.

Πνεῦμα περιεργείας: Ἡ περιέργεια κατὰ τοὺς Ἁγίους Πατέρες δὲν ἔχει τὴν ἔννοια, ποὺ τῆς δίδουμε σήμερα. Εἶναι ἡ προσκόλληση στὰ ὑλικὰ ἀγαθά. Ἡ περιέργεια εἶναι συνδεδεμένη μὲ τὴν ἀργία. Ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος ἀδιαφορεῖ γιὰ τὰ πνευματικά, ἀναζητᾶ μία ἀπατηλὴ ὁλοκλήρωση στὰ γήινα, στὰ φθαρτά, στὰ ἐγκόσμια.

Πνεῦμα φιλαρχίας: Εἶναι τὸ πνεῦμα ποὺ ἀλλάζει τὴν συμπεριφορά μας ἔναντι τοῦ συνανθρώπου. Εἶναι τὸ πνεῦμα τῆς τυραννίας καὶ τοῦ ἀτομισμοῦ. Ἡ ἀληθινὴ ἐξουσία εἶναι διακονία καὶ ὑπηρεσία στὸν ἀμπελώνα τοῦ Κυρίου. Ὅταν ἡ φροντίδα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι στραμμένη στὰ ὑλικὰ γίνεται δοῦλος τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν καὶ μεταβάλλεται σὲ πράγμα χωρὶς ἀξία καὶ περιεχόμενο.

Πνεῦμα ἀργολογίας: Σύμφωνα μὲ τοὺς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ ἐξευτελισμὸς τοῦ πιὸ πολύτιμου δώρου τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ χαρίσματος τοῦ λόγου. Ἡ ἀκατάσχετη φλυαρία δείχνει ἕνα ἀκατάστατο ψυχικὸ κόσμο. Ὁ Κύριος μᾶς λέγει ὅτι θὰ δώσουμε λόγο καὶ γιὰ ἕνα ἀργὸ λόγο μας.

Τὰ τέσσερα κακὰ πνεύματα συνδέονται μεταξύ τους καὶ σχηματίζουν ἕνα κατήφορο ποὺ ὁδηγεῖ στὴν πνευματικὴ καταστροφή. Ἀπὸ τὴν ἀργία γιὰ τὴ σωτηρία, ὁ ἄνθρωπος ἐπιδίδεται στὴν ἀπατηλὴ περιέργεια, ἀπὸ τὴν περιέργεια στὴν φιλαρχία, ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἀργολογία.

Στὸ δεύτερο μέρος τῆς προσευχῆς ὁ Ἅγιος ἀναφέρει τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ἀληθινῆς ζωῆς. Ζητᾶμε ἀπὸ τὸ Θεὸ πνεῦμα ταπεινοφροσύνης, σωφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης.

Ἡ σωφροσύνη: Δηλώνει τὴν ἁγνότητα ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματα τῆς σάρκας. Τὸ σῶμα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ναὸς τοῦ Θεοῦ καὶ σὲ καμιὰ περίπτωση δὲν ἐπιτρέπεται ὁ μολυσμός του μὲ τὴν ἁμαρτία. Ἡ ἁγνότητα τοῦ σώματος προϋποθέτει τὴν ἁγνότητα τῆς ψυχῆς, ποὺ εἶναι τὸ πρῶτο βῆμα τῆς ἀπαθείας, τῆς καθαρῆς ἀπὸ τὰ πάθη ψυχῆς.

Πνεῦμα ταπεινοφροσύνης: Εἶναι τὸ ταπεινὸ φρόνημα ἔναντι τοῦ Ἁγίου καὶ τελείου Θεοῦ. Ὅλα εἶναι τοῦ Θεοῦ καὶ τίποτε δικό μας. «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι», λέγει ὁ Κύριος. Ἡ ταπείνωση φέρει τὴ χάρη τοῦ Κυρίου καὶ τὶς δωρεὲς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Πνεῦμα ὑπομονῆς: Ἡ ὑπομονὴ συνδέεται μὲ τὴν ταπεινοφροσύνη. Ὁ ἄνθρωπος ὑπομένει μὲ πίστη ὅλες τὶς δυσκολίες, θλίψεις, πόνους καὶ ἀντιξοότητες τῆς ζωῆς. «Διὰ πολλῶν θλίψεων δεῖ εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ». Προσβλέπει μὲ ἐμπιστοσύνη καὶ ἀγάπη στὴν πρόνοια τοῦ Κυρίου.

Τέλος, ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ ὁλοκλήρωση ὅλων τῶν ἀρετῶν. Ὅποιος ἔχει σωφροσύνη, ἔχει καὶ ταπείνωση καὶ ὑπομονὴ καὶ ἀγάπη. Ὅπου ὑπάρχει ἡ ἀληθινὴ ἀγάπη, ὑπάρχει ὁ ἴδιος ὁ Θεός.

Οἱ τέσσερις αὐτὲς ἀρετὲς – χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος – σχηματίζουν μία σκάλα ποὺ μᾶς ἀνεβάζει στὸν οὐρανό. Ἡ ἁγνότητα θεραπεύει τὴν ἄρρωστη ἀπὸ τὴν ἀργολογία ψυχή μας, ἡ ταπεινοφροσύνη μᾶς ἑνώνει μὲ τοὺς ἄλλους, ἡ ὑπομονὴ μᾶς προφυλάσσει ἀπὸ τὴν ὑποδούλωση στὰ πράγματα καὶ τέλος ἡ ἀγάπη θεραπεύει τὴν ἀδιαφορία γιὰ τὸν Κύριο καὶ τὴ σωτηρία. Γιὰ τὸν ἄνθρωπο τῆς ἀγάπης ὅλα ἀρχίζουν ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τελειώνουν σ᾿ Αὐτόν.

Ἀδελφοί μου, ἡ περίοδος ποὺ διανύουμε εἶναι περίοδος προετοιμασίας καὶ κατανύξεως. Ὁ Ἅγιος Ἐφραὶμ στὴν προσευχή του προτρέπει ὅλους μας νὰ ζητᾶμε ἀπὸ τὸν Κύριο δυὸ τινά: 1ον νὰ μᾶς ἀπαλλάξει ἀπὸ τὰ κακὰ πνεύματα ποὺ ἀπομακρύνουν τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ 2ον νὰ μᾶς χαρίσει τὶς δωρεὲς καὶ τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ἂς εἶναι καθημερινὸ καὶ ἐπίμονο τὸ αἴτημα αὐτό. Μόνο λουσμένοι μέσα στὴ χάρη τοῦ Παναγίου Πνεύματος θὰ γιορτάσουμε ἀληθινὰ τὰ Πάθη καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας.

ΠΗΓΗ: synodoiporia