Είναι γνωστόν ότι ο Προφήτης Δαβίδ στους Ψαλμούς του λέει
ότι «επτάκις της ημέρας ήνεσά σε, επί τα κρίματα της δικαιοσύνης σου» και ότι
αυτή η φράση αποτέλεσε την βάση για να οργανωθεί από τους Πατέρες της Εκκλησίας
και τους υπευθύνους των μοναστικών τυπικών το πρόγραμμα εκκλησιαστικής
προσευχής και λατρείας του Θεού στα μοναστήρια, αλλά και σε ενοριακό επίπεδο,
μολονότι εκεί έχουμε συγκεκομμένο το γεγονός της λατρείας.
Μια σειρά από ακολουθίες, του Μεσονυκτικού, του Όρθρου,
των 4 Ωρών και του Εσπερινού (η
ακολουθία του Αποδείπνου δεν μπαίνει στον ημερήσιο κύκλο προσευχής, διότι και
θεωρείται ιδιωτική ακολουθία, ασχέτως αν σήμερα γίνεται στο Καθολικό της Μονής,
αλλά και πολλαχού επισυνάπτεται στην ακολουθία του Εσπερινού) καλύπτουν την
ημέρα και τη νύκτα του ανθρώπινου χρόνου. Ο άνθρωπος, και ιδίως ο μοναχός, ζει και τρέφεται με τη λατρεία του Θεού,
λατρεία η οποία έχει ως κύριο συστατικό της τη προσευχή. Και είναι ευτύχημα ότι
και στον κόσμο, τα τελευταία χρόνια, έχει εγκαταλειφθεί εκείνο το σύστημα των
αυτοσχέδιων προσευχών που προήλθε κατ’ επίδραση των μισσιοναρίων προτεσταντών
ιεραποστόλων, οι οποίοι κατέκλυσαν τον ελλαδικό χώρο στα ύστερα χρόνια της
Τουρκοκρατίας και συνετέλεσαν στην εκκλησιαστική αλλοτρίωση της ορθόδοξης
Παράδοσης, αλλοιώνοντας το ορθόδοξο φρόνημα του λαού μας! Και είναι ευτύχημα
πάλι ότι ο κόσμος έχει αρχίσει να προσεύχεται με τον τρόπο της Εκκλησίας,
κάνοντας Όρθρο και Εσπερινό, αλλά και Απόδειπνο, μπαίνουν ξανά αυτοί οι
παραδοσιακοί τρόπο λατρείας που στο κάτω-κάτω έχουν και το αληθινό νόημα της
προσευχής μας, αλλά και διασώζουν το ήθος της ελληνορθόδοξης λατρείας!
Να περάσουμε τώρα στην ακολουθία του Μεσονυκτικού. Οδηγός
μας θα είναι ο άγιος Συμεών, επίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο οποίος στα Άπαντά του
έχει γράψει ένα ολόκληρο πόνημα σχετικά με τον κύκλο της προσευχής και της
λατρείας προς το Θεό. Συνοδός ακόμη σ’ αυτή την αναζήτηση θα είναι και ο άγιος
Μάρκος Εφέσου, ο οποίος έχει γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον πόνημα περί των
Ακολουθιών του Νυχθημέρου. Να πούμε προκαταβολικά ότι η ακολουθία του
Μεσονυκτικού σήμερα θεωρείται ως μια ακολουθία που διεξάγεται κυρίως στα
Μοναστήρια και όχι στις ενορίες του κόσμου, όμως, αν την παρακολουθήσουμε στα
βήματά της, θα πεισθούμε ότι πρόκειται για μια ακολουθία που έχει πολύ μεγάλη
σπουδαιότητα για την καθ’ όλη ζωή ενός προσευχόμενου ανθρώπου.
Κατά το Μεσονύκτιο ή μετά από λίγο (μεσονύκτιο στα
μοναστήρια του Αγίου Όρους δεν είναι η 12 της νύχτας, όπως στον κοσμικό χρόνο,
αλλά η μέση της νύχτας κατά τον Αγιορείτικο χρόνο, ο οποίος υπολογίζεται με τη
δύση του ήλιου, δηλαδή το χειμώνα συμπίπτει περίπου η ώρα του Μεσονυκτίου με
την κοσμική ώρα) κρούεται το ξύλο του σημάντρου, χτυπά το τάλαντο με λίγα
λόγια, σαν την τελευταία σάλπιγγα του Αγγέλου πριν τη Δευτέρα Παρουσία και όλοι
σηκωνόμαστε από τον ύπνο, σα να σηκωνόμαστε από το θάνατο κατά τη Δευτέρα
Παρουσία, άλλωστε τι είναι ο ύπνος παρά κάτι που μοιάζει με έναν μικρό θάνατο
του σώματος, αλλά αγρυπνία της ψυχής, οι αρχαίοι μιλούσαν για τους δίδυμους
αδελφούς, τον Ύπνο και το Θάνατο, όταν πεθαίνουμε υπνώττει το σώμα αλλά η ψυχή
βρίσκεται εν εγρηγόρσει, πηγαίνουμε όλοι στην Εκκλησία και μάλιστα στο
μπροστινό τμήμα του Ναού, στο νάρθηκα ή Λιτή, όπου περιμένει ο ιερέας.
Άλλοι θεολογικοί συμβολισμοί της ακολουθίας του Μεσονυκτικού
είναι ότι η ακολουθία αυτή συμβολίζει την μετάθεσή μας από το σκότος της πλάνης
και του ύπνου στην κατά Χριστόν ελεύθερη και φωτεινή ζωή, ξυπνούμε από τη νύκτα
της αμαρτίας και βλέπουμε το φως το αληθινόν και αρχίζουμε να υμνούμε το Θεό
κατά το «ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα» του προφήτου. Επίσης, ο
Χριστός ήρθε στη μέση της νύκτας του σκοτεινού κόσμου της αμαρτίας και έκοψε
την ιστορία στα δυο, με το φως που έφερε, αλλά και επειδή μέσης νυκτός θα έρθει
ο Νυμφίος, γι’ αυτό και τελούμε την ακολουθία αυτή.
Ο ιερέας
συμβολίζει το Χριστό και στέκεται στην κλειστή είσοδο του Νάρθηκα προς το Ναό.
Ο νάρθηκας συμβολίζει τη γη, ο ναός τον ουρανό και ο ιερέας το Χριστό που
ενώνει τον ουρανό και τη γη. Ο ιερέας ευλογεί το Θεό και μετά λέει το Βασιλεύ ουράνιε,
επικαλείται δηλαδή το Πανάγιο Πνεύμα να μας καθοδηγήσει και να μας δώσει τη
Χάρη του Θεού. Στη συνέχεια ψάλλουμε τον ύμνο των Αγγέλων, τον Τρισάγιο και
μετά το Παναγία Τριάς, ζητούμε το έλεος και δοξολογούμε το Θεό, αυτά είναι
άλλωστε που μας λέει και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας που πρέπει να κάνουμε
στην προσευχή μας, και στη συνέχεια λέμε το Πάτερ ημών, την προσευχή που ο
ίδιος ο Κύριός μας υπέδειξε να λέμε στο Θεό. Κατόπιν, λέμε τα Δεύτε
προσκυνήσωμεν, δείχνοντας ότι δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά δούλοι του Θεού και
του μοναδικού βασιλιά μας, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Ο πρώτος Ψαλμός που περιλαμβάνεται στην ακολουθία του
Μεσονυκτικού δεν είναι άλλος παρά ο γνωστός μας πεντηκοστός, το «Ελέησόν με ο
Θεός», αλλιώς ο ψαλμός της μετανοίας, ο ψαλμός του προφήτη Δαβίδ, ο οποίος
είναι εις τύπον του κάθε ανθρώπου, η ικεσία που κάνουμε στον Κύριό μας να μας
συγχωρέσει και να μας πάρει το Πνεύμα Του το Άγιον, να μας αφήσει μέλη της
εκλεκτής του ποίμνης, παρά το πλήθος των αμαρτιών μας. Στο Γεροντικό υπάρχει η
διήγηση για έναν μπαλωματή που δίδαξε τον Μέγα Αντώνιο, όταν στην ερώτησή του
τι κάνει καθημερινά, του απάντησε ότι ξεκινά τη μέρα του και την περνά με τη
σκέψη ότι όλοι οι άνθρωποι θα σωθούν εκτός από το ίδιο, διότι έχει πάρα πολλές
αμαρτίες. Επειδή η Εκκλησία μας θεωρεί πως η ταπείνωση είναι ό,τι χρειάζεται ο
άνθρωπος για να σωθεί, βάζει αυτόν ψαλμό που μας μιλά για την συντετριμμένη και
τεταπεινωμένη καρδία σχεδόν σε κάθε ακολουθία!
Κατόπιν, έρχεται η ανάγνωση του 118ου Ψαλμού, του
λεγόμενου Αμώμου (λέγεται έτσι διότι ξεκινά με τη φράση «Μακάριοι οι άμωμοι εν
οδώ, οι πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου»), ο οποίος φέρνει στη μνήμη μας τη βασιλεία
του Θεού, τα κρίματα, τα δικαιώματα, τα μαρτύρια, τα λόγια και τους νόμους του
Θεού. Τον ψαλμό αυτό τον διαβάζουμε στις μνήμες των Αγίων και στη μνήμη των
αποθανόντων πιστών ή στη νεκρώσιμη ακολουθία διότι αναφέρονται στη μνήμη των
Αγίων και του Σωτήρος, του πρώτου
αμώμου, και αποτελούν προτροπή προς όλους εμάς να τον μιμηθούμε! Να κρατήσουμε
κάποιους στίχους του Αμώμου, έτσι προς προβληματισμό και υπενθύμιση της σχέσης
που πρέπει να έχουμε με το Θεό: «Όφελον κατευθυνθείησαν αι οδοί μου, του
φυλάξασθαι τα δικαιώματά σου»-εκεί οφείλουν να κατευθύνονται οι δρόμοι της ζωής
μου, στο να φυλάξω τις εντολές σου, «εν τη καρδία μου έκρυψα τα λόγιά σου, όπως
μη αμάρτω σοι», «Μεσονύκτιον εξεγειρόμην, του εξομολογήσασθαι επί τα κρίματα
της δικαιοσύνης σου»- απ’ όπου και η αφετηρία της ακολουθίας του Μεσονυκτικού,
«ως γλυκέα τω λάρυγγί μου τα λόγια σου, υπέρ μέλι τω στόματί μου», «Λύχνος τοις
ποσί μου ο νόμος σου και φως ταις τρίβοις μου», «Το στόμα μου ήνοιξα και ήλκυσα
πνεύμα, ότι τας εντολάς σου επεπόθουν» -με την προσευχή και τη μελέτη των λόγων
του Θεού, αλλά και το να αδολεσχούμε για το Θεό, «Μακράν από αμαρτωλών σωτηρία,
ότι τα δικαιώματά σου ουκ εξεζήτησαν», «Επλανήθην ως πρόβατον απολωλός, ζήτησον
τον δούλον σου, ότι τας εντολάς σου ουκ επελαθόμην».
Στη συνέχεια, η ακολουθία περνά στο Σύμβολο της Πίστεώς
μας. Η ημέρα ανοίγει και κλείνει με το Πιστεύω. Να μας βρει στην ομολογία της
πίστης ο θάνατος όταν έρθει, αυτός είναι ο θεολογικός συμβολισμός της
τοποθέτησης του Συμβόλου της Πίστεως στην ακολουθία και του Μεσονυκτικού και
του Αποδείπνου. Κατόπιν, μετά το Τρισάγιο, περνάμε στο γνωστό μας τροπάριο
«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός» και αποτελεί και αυτό το
τροπάριο μια υπενθύμιση της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου μας, όπως και όλη η
ακολουθία του Μεσονυκτικού, ο ερχομός του Κυρίου μας πρέπει να μας βρει
γρηγορούντας και όχι ραθυμούντας.
Στη συνέχεια λέμε 40 φορές το «Κύριε ελέησον». Γιατί
αυτός ο αριθμός, θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς. Διότι αυτός ο αριθμός
συμβολίζει την αποδεκάτωση των ημερών και των ωρών της ζωής μας (περίπου το
1/10 του χρόνου των 365 ημερών ή το 1/10 του σεληνιακού έτους που είναι περίπου
400 μέρες) και έτσι ζητούμε το έλεος του Θεού. Αλήθεια, ας αναρωτηθούμε αν
προσφέρουμε το 1/10 της ζωής μας στο Θεό, είναι αρκετό για τη σωτηρία μας! Μετά
το «Κύριε ελέησον», λέμε το «Την Τιμιωτέραν των Χερουβείμ», απευθυνόμαστε στην
Παναγία μας ως μεσίτρια δική μας προς τον φιλάνθρωπον Θεόν και η ακολουθία
κλείνει με την ευχή του Αγίου Μαρδαρίου προς την Αγία Τριάδα «Δέσποτα Θεέ,
πάτερ παντοκράτορ, Κύριε Υιέ μονογενές Ιησού Χριστέ και Άγιον Πνεύμα, μία
θεότης, μία δύναμις ελέησόν με τον αμαρτωλόν και οις επίστασαι κρίμασι, σώσον
με τον ανάξιον δούλον σου, ότι ευλογητός ει εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν»,
προσευχή που ζητά το έλεός του Θεού.
Από τις 22 Σεπτεμβρίου (μετά την φθινοπωρινή ισημερία)
και μέχρι την Κυριακή των Βαΐων λέμε μια θαυμάσια ευχή του Μ. Βασιλείου «Κύριε
Παντοκράτορ», όπου αποτυπώνεται κατά τον καλύτερο τρόπο η σημασία της
ακολουθίας του Μεσονυκτικού: είναι η προτροπή προς όλους μας με άγρυπνη καρδιά
και νήφουσα διάνοια να περάσουμε την νύκτα της παρούσης ζωής και να δεχτούμε
την παρουσία της λαμπρής εκείνης ημέρας της Δευτέρας παρουσίας του Κυρίου μας
και να μπούμε στο νυμφώνα της δόξης αυτού και στη χαρά του, όπου ο των εορταζόντων
ήχος ο ακατάπαυστος και η ανέκφραστος ηδονή των καθορώντων του προσώπου του το
άρρητον κάλλος!
Λέμε μια ακόμη ευχή, ευχή που ζητάμε από το Θεό να μας
δώσει την ημέρα του όπως αυτός θέλει, με ανοιχτά τα μάτια από τον βαρύ ύπνο της
ραθυμίας και με στόμα πεπληρωμένο της αινέσεώς του και να μπορούμε να ψάλλουμε,
να τραγουδούμε και να ομολογούμε τις ευεργεσίες και το όνομα του Τριαδικού
Θεού! Στο Μεσώριο του καθ’ ημέρας Μεσονυκτικού γίνεται προσευχή για τους
κεκοιμημένους και υπόμνηση για όλους εμάς ότι ο θάνατος είναι το τέρμα της
επιγείου ζωής μας και θα πρέπει να πάμε έτοιμοι ζητώντας το όνομα Κυρίου “Εν
ταις νυξίν επάρατε τας χείρας”.
ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου